ak karınlı deniz kartalı ne demek?

Ak karınlı deniz kartalı (Haliaeetus leucogaster), atmacagiller (Accipitridae) familyasından bir gündüz yırtıcı kuş türüdür. İlk olarak 1788 yılında Alman doğabilimci Johann Friedrich Gmelin tarafından tanımlanan bu tür Solomon Adaları'na endemik olan Solomon deniz kartalı ile çok yakındır. Erişkin ak karınlı deniz kartalının başı, göğsü, kanatlarının altındaki ikincil tüyler ve kuyruğu beyaz renklidir. Üst tüyleri gri renklidir. Kanatlarının altındaki siyah renkli uçuş tüyleri beyaz ikincil tüylerle bir kontrast oluşturur. Kuyrukları kısa ve tüm Haliaeetus türlerinde olduğu gibi kama şeklindedir. Yırtıcı kuşların çoğu gibi dişiler erkeklerden biraz daha iridir ve boyları 90 cm'ye, kanat açıklıkları 2,2 m'ye, ağırlıkları ise 4,5 kg'a ulaşır. Erişkin olmayan kuşların tüyleri kahverengidir ve beş ila altı yaşına kadar bu tüylerin yerine beyaz tüyler geçer. Çağrıları yüksek sesli kaz sesine benzer.¹

Hindistan ve Sri Lanka'dan Güneydoğu Asya boyunca Avustralya'ya kadar olan bölgede deniz kıyılarında ve ana suyollarında yaşayan ve göçmen olmayan ak karınlı deniz kartalı su kenarında avlanır ve ürer. Diyetinin yarısına yakınını balıklar oluşturur. Birçok hayvan ile birlikte leş ile de beslenir. Her ne kadar korunma durumu "asgari endişe" olarak belirlenmişse de Güneydoğu Asya'nın Tayland gibi bölümlerinde ve Güneydoğu Avustralya'da sayıları azalmıştır. Yuvaların yakınlarında insanların bulunması nedeniyle üreme başarısının azalması ve yuva yapılabilecek ağaçların kesilmesi gibi insana bağlı nedenler doğal yaşam alanlarını tehdit etmektedir. Avustralya'nın çoğu bölgesinde Aborijinler ak karınlı deniz kartalını kutsal olarak görmektedirler ve birçok halk öyküsüne konu etmişlerdir.

Taksonomi

James Cook'un son yolculuğunda Cava Adası'nın en batı burnunun açıklarında bulunan Panaitan Adası'nda 1780 Şubat ayında yakalanan bir örnek üzerine John Latham 1781 yılında bazı notlar² aldıysa da tür ilk olarak Alman doğabilimci Johann Friedrich Gmelin tarafından tanımlanmıştır. Bilimsel adı Grekçe beyaz anlamına gelen λευκός ve karın anlamına gelen γαστήρ sözcüklerinden gelir. En yakın akrabası hakkında çok az bilgi bulunan ve Solomon Adaları'na endemik olan Solomon deniz kartalıdır. Ak karınlı deniz kartalının başı beyazken, Solomon deniz kartalının başı koyu renklidir. Gagaları ve gözleri koyu renklidir. Pençeleri, tüm Güney Yarımküre deniz kartallarında olduğu gibi koyu sarı renktedir. Her iki türün kuyruklarında da koyu renkli tüyler bulunabilir ama ak karınlı deniz kartalında bu her zaman görülmez. Görünüş ve ekolojik açından birbirlerinden ayrılsalar da yalnızca %0,3'lük bir genetik farklılık bu iki türün atalarının 150 bin yıl gibi çok yakın bir zamanda ayrıldığını göstermektedir. Bu genetik araştırmanın sonucunda genetik açıdan bu iki türün aynı türün alt türü olabileceği ama görünüş ve davranışsal açıdan olan farklılıklar nedeniyle iki ayrı tür olarak değerlendirilmeleri gerektiği belirtilmiştir.³

Fiziksel özellikleri

Ak karınlı deniz kartalının başı, karnı ve ayak tüyleri beyaz, sırtı ve kanadının dışı koyu gri ya da arduvaz rengidir. Uçarken, alttan bakıldığında siyah uçuş tüyleri çok belirgin olarak görülür. Büyük, çengel gibi olan kurşunî mavi-gri gaganın ucu koyu renkli, dibi ise kurşunî gridir. Gözbebekleri koyu kahverengidir. Bacak ve ayaklar sarı ya da gri renklidir ve uzun pençeler siyahtır. Aquila cinsinin aksine bacaklar tüysüzdür. Erkek ve dişi birbirine benzer. Erkeklerin boyu 70–80 cm, ağırlığı 1,8–3 kg arasındadır. Dişiler kısmen daha iridir, boyları 80–90 cm, ağırlıkları da 2,5–4,5 kg arasında değişir. Kanat açıklığı 1,78-2,2 m arasındadır.⁴⁵ Avustralya ve Yeni Gine'de 37 kuş üzerinde 2004'te yapılan araştırma, boyutlarına göre kuşların cinsiyetinin güvenilir olarak ayırılabileceğini ve güney enlemlerde yaşayan kuşların kuzeydekilerden daha büyük olduğunu göstermiştir.⁶ Tüylerde mevsime göre değişiklik olmaz.⁷ Ak karınlı deniz kartalının tüy değiştirme çevrimi pek bilinmemektedir. Bir yıldan uzun sürmekte, sekteye uğradığında sonradan kaldığı yerden devam edebilmektedir.⁸

Havada süzülürken kanatlar gövdeden bir açıyla yukarı doğru çıkar ancak kanat uçlarına doğru yatay konuma gelir. Uçuş silüetine bakılınca, görece uzun boyun, kafa ve gaganın öne doğru kuyruğun da geriye doğru mümkün olduğunca uzandığı görülür. Aktif uçuşta ak karınlı deniz kartalı geniş kanat çırpış ile kısa süzülme periyotları arasında gider gelir.⁹

Genç ak karınlı deniz kartalı ilk yaşında hemen hemen tamamen kahverengi tüylere sahiptir¹⁰ ve başı, ensesi ve sağrısı soluk krem rengi kırçıllıdır.¹¹ Tüylerin beyaza dönüşmesi dört ile beş yılı bulur.¹² Altı yaşından sonra ölene kadar üreyebilirler.¹³ 30 yıl kadar yaşadıkları düşünülmektedir.¹⁴

Yüksek sesli ve kaz sesine benzeyen çığlıkları özellikle üreme mevsiminde sıklıkla duyulur ve çiftler aynı tempoda birlikte çığlık atarlar¹⁵ ve tünedikleri yerde bir süre birlikte çığlık atmaya devam ederler. Erkek kuşların çığlığı dişilerden daha tiz ve hızlıdır. Avustralyalı doğabilimci David Fleay ak karınlı deniz kartalının çığlıklarının, görece daha az ses çıkaran Avustralya kartalının çığlıklarına karşın Avustralya'nın en yüksek sesli ve en uzağa ulaşan kuş sesi olduğunu gözlemlemiştir.¹⁶

Erişkin ak karınlı deniz kartalının kendisine özgü tüy renkleri, fiziksel özellikleri, uçuş biçimleri ve sesleriyle başka bir kuş türü ile karıştırılması mümkün değildir. Erişkin olmayanlar Avustralya kartalı ile karıştırılabilir ama Avustralya kartalının tüyleri daha koyu, kuyruğu daha uzun ve ayakları da tüylüdür. Aynı zamanda erişkin olmayan ak karınlı deniz kartalı kahverengi tüyleri nedeniyle kara göğüslü şahin (Hamirostra melanosternon) ile de karıştırılabilir ama bu tür daha küçüktür, kanatlarında beyaz lekeler bulunur ve uçuğu daha dalgalıdır.¹⁷ Hindistan'da beyaz tüylü Mısır akbabası ile karıştırılabilir ancak bu tür de daha küçüktür ve sırtı ile kanatları da beyazdır. Ak karınlı deniz kartalının beyaz kuyruğu uçarken diğer büyük kartal türlerinden ayırtedilmesini sağlar.¹⁸ Filipinler'de Filipinler kartalı ile karıştırılabilir ancak bu türün de başında bulunan tüylerden ayırtedilebilir. Erişkin olmayanları da erişkin olmayan gri başlı balık kartalı ile karıştırılabilir ama daha koyu kahverengi alt tüyleri, uçuş tüyleri ve kama şeklinde kuyrukları ile ayırtedilebilirler.¹⁹

Dağılımı ve yaşam alanları

Ak karınlı deniz kartalı Asya'nın güneyinde Hindistan'da Mumbai'nin doğusu²⁰²¹ (bazen kuzeyde Gucerat'a kadar²² ve eskiden Lakshadweep adalarında), Bangladeş ve Sri Lanka'da; Güneydoğu Asya kıyısının tamamı boyunca Myanmar, Tayland, Malezya, Endonezya, Hindiçin yarımadası,²³ Filipinler'in tüm adaları²⁴, Hong Kong dahil olmak üzere Çin'in güneyi,²⁵ Hainan ve Fuzhou'da²⁶; daha doğuya doğru Yeni Gine ve Bismarck Adaları²⁷ ve Avustralya'da bulunur. Solomon Adaları'nın kuzeyinde yer alan Nissan Adası dışında bu adalarda bulunmaz, yerine Solomon deniz kartalı bulunur.²⁸ Avustralya'nın Victoria eyaletinde az raslanır ama yerel olarak Corner Körfezi ve Gippsland Göllerinde oldukça yaygındır.²⁹ Güney Avustralya'da da Kanguru Adası'nın kuzey sahillerinde çok sayıda bulunur.³⁰ Yaşadığı yerler Bass Boğazı adaları ve Tazmanya'ya kadar uzanır ve anakara ile adalar arasında uçtukları düşünülmektedir.³¹ Lord Howe Adası'nda ve Yeni Zelanda'da görüldüklerine dair onaylanmamış kayıtlar vardır.³²

Genelde kıyılarda yaşasalar da iç bölgelerde bulunan su kıyılarında da görülürler.³³³⁴ Ak karınlı deniz kartalı göçmen değildir ve uzun mesafeler uçabilseler de belirli bir yaşam bölgeleri vardır. Akarsular boyunca uçarak uçanköpekleri (Pteropus türü yarasalar) avladıkları bildirilmiştir. Avustralya'nın iç bölgelerinde yaşayan populasyonlar, suların ortaya çıkıp kurumasıyla yer değiştirirler.³⁵ Victoria eyaletinde bir defasında 30 yıldır kuru olmasına rağmen Albacutya Gölüne bir çiftin üremek için geldiği gözlemlenmiştir.³⁶ Özellikle kuluçka döneminde insanların varlığından rahatsız olurlar ve sonuç olarak kuluçka yerlerini terk edebilirler. Genellikle insan varlığının ve etkisinin bulunmadığı yerlerde daha çok sayıda bulunurlar.³⁷

Notlar

Orijinal kaynak: ak karınlı deniz kartalı. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Ak karınlı deniz kartalı ses kayıtları ↩
↩
↩
↩
Raptors of the World by Ferguson-Lees, Christie, Franklin, Mead & Burton. Houghton Mifflin (2001), ISBN 0-618-12762-3. ↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩
↩